Τα παιδιά μας, οι πολίτες του αύριο

Το πόσο και το πως συμμετέχουμε στα κοινά αποτελεί μια εκ των πραγμάτων συνθήκη που επηρεάζει συστηματικά το ρόλο μας ως γονείς. Η συμμετοχή μας στα κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά γεγονότα αλλά και στις εκδηλώσεις που χαρακτηρίζουν τις σύγχρονες δομές είναι βέβαιο πως επηρεάζουν τόσο εμάς όσο και τα παιδά μας σε σημαντικό βαθμό. Η στάση που τηρούμε έναντι όσων συμβαίνουν γύρω μας, ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τα γεγονότα αλλά και οι αντιδράσεις μας στους δημόσιους χώρους, αποτελούν πυλώνες για τη συμπεριφορά των παιδιών μας. Αυτά, άλλοτε μας αντιγράφουν κι άλλοτε κρατούν στάση κριτική και ενίοτε κι απορριπτική των δικών μας συμπεριφορών, ανάλογα με το χαρακτήρα αλλά και τη σχέση που έχουμε δημιουργήσει μαζί τους.

Έτσι η στάση μας απέναντι στη βία, απέναντι σε ακραίες κοινωνικές εκφράσεις αλλά και ο καθημερινός μας λόγος είναι δομικά χαρακτηριστικά για τη διαμόρφωση των αξιακών συστημάτων των παιδιών μας. Από μωρά μας ακούνε να σχολιάζουμε άλλοτε επιτιμητικά κι άλλοτε απαξιωτικά διάφορα γεγονότα, μας βλέπουν πως αντιδρούμε στο δρόμο όταν οδηγούμε, μας σκιαγραφούν όταν τα πάμε βόλτα σχετικά με το πως φερόμαστε στους γύρω μας και κυρίως μας παρατηρούν όταν συνδιαλέγομαστε με οποιοδήποτε άλλο. Σχηματίζουν έτσι μια ααρχική άποψη για το τι τους "ταιριάζει" καλύτερα κι αντιλαμβάνονται συν τω χρόνω τον τρόπο της δικής τους έκφρασης. 

Δεν έχουμε καμία διάθεση με το άρθρο αυτό να επικρίνουμε συμπεριφορές ή να υποδείξουμε άλλες, στόχος είναι να τονίσουμε τη σημασία της συμπεριφοράς μας στη διαμόρφωση της κοινωνικής και πολιτικής οντότητας των παιδιών μας. Κι αυτή συνάδει άμεσα με το σύστημα αξιών που κάθε άνθρωπος ξεκινάει κι αναπτύσσει από πολύ μικρές ηλικίες. Συμβουλεύουμε από πολύ μικρά τα παιδιά μας τι να κάνουν και τι να μην κάνουν, άλλοτε με τρόπο ενοχικό κι άλλοτε με τρόπο υποστηρικτικό. Και πάλι δε χωράει εδώ "σωστό" και "λάθος" καθότι οι εποχές χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερα στοιχεία ανάλογα με τις κρατούσες κοινωνικές αξίες. Σε όχι πολύ παλαιότερες εποχές η βία ως πλαίσιο τιμωρίας και καθοδήγησης στα σχολεία ήταν επιβεβλημένη, σήμερα απαγορεύεται αυστηρότατα η χρήση της. Τα παιδαγωγικά συστήματα διαφοροποιούνται και αναδιαμορφώνονται τακτικότατα, αλλά η ζωή των παιδιών με τους γονείς παραμένει το στοιχείο εκείνο που καθορίζει εν πολλοίς την κοινωνική συμπεριφορά των παιδιών. 

Το πως θα κατανοήσουν το ρόλο τους ως ενεργά μέλη μια κοινωνίας αλλά και ως πολίτες ενός κράτους συναρτάται άμεσα από το οικογενειακό περιβάλλον και τον τρόπο που αυτό αντιμετωπίζει ή δεν αντιμετωπίζει - αδιαφορεί για όσα συμβαίνουν. Η άποψη που προέρχεται από γνώση επηρεάζει σημαντικά τα παιδιά στη ρεαλιστική αξιολόγηση των γεγονότων στη ζωή τους από πολύ μικρή ηλικία και τους υπαγορεύει κώδικες επικοινωνίας με τους φίλους, τους συμμαθητές, τους δασκάλους και εν τέλει με όλους όσους έρχονται σ' επαφή. Αλαζονικές συμπεριφορές από την πλευρά των γονιών, συστηματική αδιαφορία για τα γεγονότα που επηρεάζουν τη στενή αλλά και την ευρύτερη κοινωνική ζωή τους, ενδέχεται να γίνουν αιτίες για άρνηση οριοθέτησης από τα παιδιά. Κι αν αυτό στην παιδική ηλικία πιθανότατα δεν επηρεάζει και πολύ τη ζωή τους, στην εφηβική και νεανική τους ηλικία μπορεί να τυς προκαλέσει αρκετά προβλήματα.

Η θέση των γονιών απέναντι στη βία αλλά και η ενίοτε υιοθέτηση της είναι επίσης σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τις εκφράσεις των παιδιών από πάρα πολύ μικρά. Έτσι συμπεριφορές από την πλευρά των γονιών που περιλαμβάνουν βίαιες αντιδράσεις, τόσο σωματικές όσο και ψυχολογικές, γίνονται αφορμές γι' αντιδράσεις από την πλευρά των παιδιών που δύσκολα ανατρέπονται με την πάροδο των ετών και αντιγράφονται ενίοτε δημιουργώντας ακόμα και ζητήματα ακραίων συμπεριφορών. Οι απαξιωτικές εκφράσεις και πράξεις ενάντια στους νόμους και τους κανόνες του κράτους αλλά και ενάντια σε ηθικούς κοινωνικούς κανόνες δημιουργούν στα παιδιά την αίσθηση της έλλειψης οριοθέτησης κι εύκολα εν συνεχεία αμφισβητούν τα όρια ή ακόμα χειρότερα τα παραβιάζουν συστηματικά αδυνατώντας να κατανοήσουν την αξία της αυτοοριοθέτησης. 

Εξίσου σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του αξιακού συστήματος των παιδιών παίζουν οι δυναμικές και πολύπλευρες προσωπικότητες των γονιών τους, ειδικά όταν αυτές γίνονται εν τοις πράγμασι αντικείμενο συζήτησης και σχολιασμού στο στενό αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον των παιδιών. Τα οποιαδήποτε αρνητικά ή θετικά σχόλια, επηρεάζουν τη στάση των παιδιών απέναντι στους γονείς τους, ειδικά διότι αδυνατούν να τα "μεταφράσουν" με κριτικό τρόπο. Έτσι άλλοτε επιδρούν με τρόπο που τα παιδιά θέλουν να μοιάσουν στους γονείς τους και τους αντιγράφουν συστηματικά, κι άλλοτε απορρίπτουν την προσωπικότητα των γονιών τους, τους απαξιώνουν και εν τέλει διαχωρίζουν πλήρως την πορεία τους. 

Από τα παραπάνω, είναι ωφέλιμο να κρατήσουμε πως στην προσπάθειά μας να διαπαιδαγωγήσουμε με τρόπο αποτελεσματικό κι έξυπνο τα παιδιά μας, οφείλουμε να διαμορφώσουμε ένα πλαίσιο συμπεριφοράς για τον ευατό μας, ένα πλαίσιο το οποίο ν' αποτελεί καθρέφτη του δικού μας αξιακού συστήματος. Αν και κατά πόσο αυτό θα γίνει η βάση για να χτίσουν τα παιδιά μας το δικό τους αυτόνομο και αξιολογότερο αξιακό σύστημα δε γίνεται να το γνωρίζουμε εκ των προτέρων. Ας επιμείνουμε εμείς στο να εκφραζόμαστε με τρόπο που να εκθέτει τις αξίες μας κι ας αφήσουμε τα παιδιά μας να κρίνουν τι είναι εκείνο που θα ωφελήσει περισσότερο τα ίδια, την κοινωνία και το κράτος στο οποίο θα ζήσουν τη ζωή τους.